مایکل پورتر، استاد برجسته دانشگاه هاروارد و یکی از تأثیرگذارترین متفکران حوزه مدیریت و رقابت، در مقاله کلاسیک خود با عنوان “What is Strategy?” (استراتژی چیست؟) که در سال ۱۹۹۶ منتشر شد، تفاوت میان «اثربخشی عملیاتی» و «استراتژی واقعی» را شرح می‌دهد. او تأکید می‌کند که بسیاری از شرکت‌ها دچار این سوءتفاهم هستند که تنها با بهبود عملکرد می‌توانند مزیت رقابتی پایدار کسب کنند؛ درحالی‌که این تنها بخشی از مسیر موفقیت است.

تفاوت بهره‌وری عملیاتی و استراتژی

این کتاب توضیح می‌دهد که اثربخشی عملیاتی (Operational Effectiveness) به معنی انجام فعالیت‌های مشابه با رقبای خود، اما بهتر، سریع‌تر یا با هزینه کمتر است. این شامل بهینه‌سازی فرایندها، کاهش ضایعات، استفاده از تکنولوژی بهتر و اجرای بهترین شیوه‌ها (best practices) است.

اما این کافی نیست. چرا؟ چون این مزیت‌ها به راحتی توسط رقبا قابل تقلید هستند. شرکت‌ها با تقلید از بهترین شیوه‌ها به سمت هم‌گرایی سوق پیدا می‌کنند و در نتیجه رقابت بر سر بهره‌وری به جنگ قیمتی منجر می‌شود که در بلندمدت به سودآوری آسیب می‌زند.

چرا استراتژی مهم است؟

از دیدگاه کتاب، سازمان‌ها در محیطی رقابتی فعالیت می‌کنند و بدون استراتژی مشخص، محکوم به تقلید، رقابت قیمتی و از دست دادن سودآوری هستند. تنها راه حفظ مزیت رقابتی پایدار، داشتن استراتژی‌ است که قابل تقلید نباشد، یعنی استراتژی‌ که بر پایه انتخاب‌های منحصربه‌فرد و مجموعه‌ای منسجم از فعالیت‌ها شکل گرفته باشد.سه اصل کلیدی در استراتژی

1. ایجاد موقعیت منحصربه‌فرد: شرکت باید انتخاب کند که برای کدام بخش از بازار ارزش خلق کند و چگونه آن ارزش را به گونه‌ای متفاوت از رقبا ارائه دهد. این موقعیت می‌تواند بر اساس نیازهای خاص مشتریان، دسترسی خاص جغرافیایی، یا ترکیب خاصی از محصولات و خدمات باشد.
2. تناسب و هماهنگی میان فعالیت‌ها: استراتژی موفق تنها بر اساس یک فعالیت خاص نیست، بلکه بر اساس یک مجموعه هماهنگ از فعالیت‌هایی است که یکدیگر را تقویت می‌کنند. این سیستم از فعالیت‌ها باعث می‌شود تقلید از استراتژی برای رقبا دشوار شود، زیرا نیاز به کپی کردن کل مجموعه دارد.
3. پایداری در انتخاب‌ها و سازگاری با استراتژی: برای حفظ مزیت رقابتی، شرکت‌ها باید از تغییرات مکرر در استراتژی پرهیز کنند. تغییرات ناگهانی و عدم تعهد به موقعیت استراتژیک می‌تواند هماهنگی فعالیت‌ها را مختل کرده و باعث از بین رفتن مزیت رقابتی شود.

مزیت رقابتی پایدار

در این کتاب استدلال می‌شود که مزیت رقابتی پایدار تنها از طریق داشتن استراتژی متمایز حاصل می‌شود، نه صرفاً با بهره‌وری بیشتر. شرکت‌هایی مانند Southwest Airlines، IKEA و Vanguard مثال‌هایی هستند که پورتر برای نشان دادن استراتژی‌های موفق از آن‌ها استفاده می‌کند. این شرکت‌ها فعالیت‌های خاصی را انتخاب کرده‌اند که با هم در تعامل هستند و ارزشی منحصربه‌فرد به مشتری ارائه می‌دهند.

سوءبرداشت‌های رایج درباره استراتژی

کتاب هشدار می‌دهد که بسیاری از شرکت‌ها به جای تعریف استراتژی، صرفاً درگیر واکنش‌های کوتاه‌مدت و تقلید از رقبا می‌شوند. به گفته او، استراتژی نیازمند داشتن چشم‌اندازی بلندمدت و تعهد به مسیر انتخاب‌شده است.

نتیجه‌گیری

این کتاب تأکید می‌کند که استراتژی واقعی به معنی انجام انتخاب‌های دشوار، تمرکز بر تفاوت و ایجاد تناسب در فعالیت‌هاست. استراتژی هنر نه گفتن است؛ یعنی تصمیم‌گیری درباره اینکه چه بازارهایی را هدف نگیرید و چه فعالیت‌هایی را انجام ندهید. تنها از این راه است که شرکت‌ها می‌توانند به مزیت رقابتی پایدار دست یابند و از دام رقابت صرفاً عملیاتی رها شوند.