از مزیت رقابتی تا استراتژی شرکتی – مایکل پورتر

مطالعه این کتاب برای هر مدیر، استراتژیست، مشاور کسب‌وکار و دانشجوی مدیریت ضروری است. این یکی از آثار کلیدی در حوزه استراتژی سازمانی است که درک ما را از نحوه عملکرد شرکت‌های چند کسب‌وکاره (diversified firms) به طور بنیادی تغییر داده است. در ادامه، دلایل اصلی اهمیت مطالعه این کتاب آورده شده است:

«از مزیت رقابتی تا استراتژی شرکتی» یکی از مهم‌ترین نوشته‌های مایکل پورتر است. پورتر در این نوشته به بررسی تفاوت میان استراتژی رقابتی در سطح واحد کسب‌وکار (Business Unit) و استراتژی شرکتی (Corporate Strategy) در سطح کل شرکت می‌پردازد، به‌ویژه در شرکت‌هایی که دارای چند واحد کسب و کار مختلف (Diversified Companies) هستند.

تمایز بین دو سطح استراتژی

پورتر تأکید می‌کند که استراتژی رقابتی متمرکز بر ایجاد و حفظ مزیت رقابتی در یک صنعت خاص است. اما استراتژی شرکتی باید مشخص کند که در چه کسب‌وکارهایی شرکت باید فعالیت کند و چگونه فعالیت‌های مختلف می‌توانند هم‌افزا باشند. به‌عبارت‌دیگر، در حالی که استراتژی رقابتی به چگونگی رقابت در یک بازار خاص می‌پردازد، استراتژی شرکتی باید پاسخ دهد که چه ترکیبی از کسب‌وکارها می‌تواند ارزش بیشتری خلق کند.

آزمون سه‌گانه برای استراتژی شرکتی

هر تصمیم استراتژیک در سطح شرکت باید سه آزمون مهم را پاس کند:

1. آزمون جذابیت صنعت: آیا صنعتی که شرکت می‌خواهد وارد آن شود از نظر سودآوری بالقوه، جذاب است؟
2. آزمون هزینه ورود: آیا شرکت می‌تواند وارد صنعت شود بدون اینکه هزینه‌هایی بالاتر از حد معقول متحمل شود؟
3. آزمون هم‌افزایی (Synergy): آیا ورود به این صنعت یا داشتن این ترکیب از واحدهای کسب‌وکار، ارزشی بیشتر از مجموع عملکرد جداگانه آن‌ها خلق می‌کند؟

اگر هر کدام از این سه آزمون رد شود، پورتر ورود به آن صنعت یا حفظ آن کسب‌وکار را غیرمنطقی می‌داند.

نقش هم‌افزایی در استراتژی شرکتی

یکی از محورهای اصلی مقاله، ایجاد ارزش از طریق هم‌افزایی میان واحدهای مختلف است. پورتر تأکید دارد که فقط در صورتی تنوع‌پذیری (Diversification) موجه است که باعث افزایش ارزش کلی شرکت شود. این هم‌افزایی می‌تواند به اشکال مختلف باشد، مانند:

• اشتراک منابع (Resource Sharing): مانند استفاده از کانال‌های توزیع مشترک، زیرساخت‌های تولید یا برندینگ.
• مهارت‌های مدیریتی مشترک: انتقال دانش و توانمندی‌های مدیریتی بین واحدها.
• هم‌افزایی تکنولوژیک: استفاده مشترک از فناوری‌ها یا R&D.

شرکتی که نتواند هم‌افزایی معناداری ایجاد کند، در واقع ارزش سهام‌داران را کاهش می‌دهد.

نقد بر استراتژی‌های تنوع‌پذیری بدون هدف

پورتر به شدت با گرایش شرکت‌ها به گسترش بی‌رویه و ورود به صنایع نامرتبط مخالف است. وی معتقد است بسیاری از شرکت‌ها بدون توجه به هم‌افزایی واقعی یا مزیت رقابتی وارد حوزه‌های جدید می‌شوند و این امر نه‌تنها ارزش‌افزا نیست، بلکه موجب اتلاف منابع، پیچیدگی مدیریتی و کاهش بهره‌وری می‌شود.

نتیجه‌گیری

در دنیایی که شرکت‌ها با پیچیدگی روزافزون و فشار برای رشد مواجه‌اند، داشتن درک عمیق از این‌که چه کسب‌وکارهایی را باید در کنار هم قرار داد و چگونه می‌توان از آن‌ها ارزش واقعی استخراج کرد، حیاتی است. مقاله از مزیت رقابتی تا استراتژی شرکتی نوشته مایکل پورتر، یک راهنمای راهبردی ارزشمند است که خواندن آن برای هر فردی که در حوزه مدیریت استراتژیک فعالیت دارد یا علاقه‌مند به آن است، واجب است.