تفکر خلاق و توسعه نوآوری

آینده ترسناک است؛ تنها توسعه نوآوری می‌تواند به شما کمک کند

نویسنده: دکتر محمدرضا عاطفی

تفکر خلاقانه در مورد آینده نیازمند حساسیت به پیچیدگی، حرکت سریع نسبت به دنیای پیش‌رو، توانایی پیش‌بینی دگرگون‌سازهای جهشی غیر منتظره و تمایل به ارزیابی مداوم اساسی‌ترین باورها و فرضیات خود است. ما معتقدیم که فکر کردن خلاقانه در مورد آینده سازمان‌ها نیازمند سه چیز است:

اول، درک این که مردم چگونه فکر می‌کنند.

سیستم عصبی مغز می‌تواند شما و همکارانتان را به سمت پیش فرض‌های کهنه و تکراری و برداشت‌های غلط درباره سازمان‌تان سوق دهد. افراد دارای تمایل و تعصبات طبیعی نسبت به ایده‌ها و مفاهیمی هستند که از قبل به آنها اعتقاد داشتند. چنین تعصباتی می‌تواند ظرفیت آنها را برای تفکر تازه تخریب کند.

یک نمونه کلاسیک: هنری فورد مشهور اصرار داشت که تمام خودروهای مدل T تولیدی شرکت به رنگ سیاه همیشه برای مصرف کنندگان مطلوب باقی می‌ماند. حتی وقتی خودروسازان دیگر مدل‌ها و رنگ‌های جدید اتومبیل را خلق می‌کردند و حتی وقتی همکارانش از او خواستند که دنبال مسیرهای جدید باشد، فورد از این کار امتناع کرد. پس از سال‌ها نوآوری‌های خارق العاده‌ای که باعث شده اتومبیل به تولید انبوه رسیده و در دسترس مردم قرار گیرد، فورد در معرض تعصب “لنگر انداختن” قرار گرفت که باعث می‌شود افراد با مراجعه به تجربیات قبلی خود تصمیم‌های جدید بگیرند.

ذهن خود را آزاد کنید. شما می‌توانید این کار را با توجه به این که چگونه ذهنتان و سایر الگوهای شناختی رایج می‌توانند فرضیات اصلی شما را شکل داده و شما را از فکر کردن به روش‌های خلاقانه‌تر باز دارند، انجام دهید. برای این کار می‌توانید از مشاوران خبره برای سازمان‌تان استفاده کنید تا به شکلی متفاوت به سازمان و مدل‌های ذهنی رایج سازمانی شما نگاه کنند.
وقتی در مورد آینده سازمان خود فکر می‌کنید، شما و همکارانتان باید احساس دلگرمی و انگیزش کنید که آیا “نحوه انجام کارها در شرکت” لزوماً هنوز هم معتبر است. بر فرهنگی اصرار  کنید که به کارکنان شما این امکان را می‌دهد تا بنیادی‌ترین اعتقادات، فرضیه‌ها و مفرضات خود را درباره سازمان، صنعتی که کسب‌وکارتان در آن کار می‌کند و جهانی که در آن فعالیت می‌کنید، دائماً به چالش بکشند.

دوم ، با ایجاد مدل‌های ذهنی جدید، خلاقانه فکر کنید. و سپس باورها و مفروضات اساسی سازمان خود را زیر سؤال ببرید.

تفکر خلاقانه این است که روش نگاه کردن به چیزی را تغییر دهید، یک یا چند مدل ذهنی خود را به روز کنید. برای شروع، برخی از مهمترین مدل‌های ذهنی را که خود و همکارانتان اکنون استفاده می‌کنید را به چالش بکشید. انجام “ممیزی باورها” را مد نظر قرار دهید.
برخی فرضیات اصلی ذاتی در فعالیت‌های روزانه شما چیست؟ “قوانین” تعیین شده‌ای که طبق آن شما یا سازمان شما بطور کلی فعالیت می‌کند،‌ چیست؟ ارزش‌های محوری سازمان شما چیست”؟
برخی از عقاید رایج در مورد سازمان‌تان چیست و چه چیزی باعث می‌شود در حال حاضر به طور مؤثر عمل نکنید؟ سازمان شما در چه زمینه‌هایی وقت و منابع بسیار زیادی دارد در چه زمینه‌هایی خیلی کم؟
فضای رقابتی سازمان شما چیست و آیا راه‌هایی برای تعریف مجدد آن وجود دارد؟
اگر شما یا سازمانتان وجود نداشت، چه تفاوتی در جهان ایجاد می‌شد؟ چه چیزی از دست می‌رفت؟
اینها فقط نمونه‌ای از سؤالاتی هستند که شما باید طرح کنید تا با پرداختن به آن بتوانید به درک بهتری از آنچه که باید انجام دهید برسید.

سؤالاتی که می‌تواند وضعیت فعلی شما را به چالش بکشد احتمالاً می‌تواند مسیری را برای تفکر خلاق باز کند. به عنوان مثال، آرزوی اصلی گوگل برای ساختن بهترین موتور جستجو مهمترین موضوع بحث برانگیز شرکت تا کنون بوده است. مسلماً سازمان به آن دست یافته است. اما برای ورود به دوره جدیدی از رشد، رهبران گوگل نیاز داشتند تا شرکت خود را به گونه‌ای دیگر درک کنند. فقط هنگامی که آنها فرضیه جاری خود را که”ما یک شرکت موتور جستجو هستیم” برای مدت زمان طولانی ثابت مانده بود را به چالش کشیدند توانستند به ایده “ما می‌خواهیم همه چیز را بدانیم” برسند و سپس پروژه‌هایی مانند گوگل زمین، کتاب گوگل و آزمایشگاه گوگل را توسعه دهند، در عین حال که اقداماتی نیز برای توسعه بیشتر موتور جستجوی افسانه‌ای آنها صورت گرفت.

سوم، با استفاده از “تفکر آینده‌نگر” تفکری خلاقانه به آینده داشته باشید. روندهای اساسی و دگرگونی‌های احتمالی را رصد کنید.

نگاهی گسترده و طولانی مدت به همه امکانات داشته باشید و کاملاً از آنچه اتفاق می‌افتد چه در داخل و چه در خارج از سازمان و یا در محیط فوری شما آگاه باشد.

ابر روندها، تغییرات بزرگ اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، زیست محیطی یا فناوری که احتمالاً تأثیر عمده‌ای در طیف وسیعی از حوزه‌ها دارند، می‌توانند ابزاری بسیار مفید برای کمک به تخصیص و تامین امکانات جدید باشند. نمونه‌هایی از این موارد می‌تواند افزایش منابع انرژی جایگزین، بازارهایی که به سرعت در حال توسعه هستند مانند برزیل و چین و افزایش اتصال به موبایل باشد. ابر روندها بر شرکت، مشتریان، رقابت و همچنین خانواده و جامعه شما تأثیر خواهد گذاشت.

لیستی از موضوعاتی را فراهم کنید که معتقدید احتمالاً در طی یک دوره نسبتاً طولانی (پنج تا ده سال) تغییر خواهد کرد، اگرچه صنایع مختلف می‌توانند دارای بازه زمانی طولانی‌تر یا کوتاه‌تری باشند لیکن می‌تواند تاثیر قوی و گسترده‌تری داشته باشد. و طیف وسیعی از پاسخ‌ها و واکنش‌های  استراتژیک را از طرف خود برتابد. سپس با طرح این سوال که آیا این لیست کامل است، لیست خود را اصلاح کنید: کدام یک از بردارهای اصلی برای شکل دادن به آینده سازمان من خواهند بود؟