نوشته دکتر محمدرضا عاطفی
مشاور استراتژی و آینده پژوه
عضو هیات علمی دانشگاه و رئیس هیات مدیره گروه ناب
آینده کشاورزی: تاثیر کشاورزی عمودی بر زنجیره تامین محصولات کشاورزی
چرا کشاورزی عمودی تجاری سودمند است؟
تکنیک‌های کشاورزی عمودی مزایای زیادی دارد. رشد محصولات در محیط سرپوشیده همراه با کشاورزی در محیط کنترل شده، قابلیت اطمینان و ثبات محصول را افزایش می‌دهد. از آنجایی که همه نهاده‌ها به دقت اندازه‌گیری، توزیع و پایش می‌شوند و از آنجایی که تولیدات در معرض نوسانات الگوهای آب‌وهوای خارجی نیستند، خروجی ثابت است، بنابراین امنیت غذایی در تمام سال تضمین می‌شود.
استفاده کارآمد از فضا با کشاورزی عمودی اساساً محصولات را قادر می‌سازد تا در مناطق پرجمعیت مانند شهرها رشد کنند، به این معنی که تولید محصولات کشاورزی دقیقاً در نزدیکی مصرف کننده صورت می‌گیرد.
علاوه بر این، از آنجایی که کشاورزی عمودی تجاری در محیط سرپوشیده انجام می‌شود، اکثر تولیدکنندگان محصولات کشاورزی را بدون استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی کشت می‌کنند که این مزیت بزرگی نسبت به کشاورزی در مزرعه باز است.
تاثیر کشاورزی عمودی بر زنجیره تامین محصولات
اکثر ابتکارات کشاورزی عمودی تجاری یک زنجیره تامین اصلاح شده را اجرا می‌کنند که بسیار کوتاهتر از زنجیره تامین کشاورزی معمولی است. برای درک مزایا، بیایید به این بپردازیم که زنجیره تامین معمولی برای صنعت کشاورزی چگونه به نظر می‌رسد.
زنجیره تامین کشاورزی متعارف شامل تعدادی فرآیند طولانی است که هر مرحله مملو از متغیرهای پویای لجستیک است. این فرآیند معمولاً شامل: کاشت، داشت و برداشت محصولات در مزرعه، انتقال آنها به کارخانه‌های فرآوری و سایر انبارهای واسطه، سپس انتقال به توزیع کنندگانی که آنها را به بازارهای عمده فروشی منتقل می‌کنند و در نهایت تحویل به خرده فروش و مصرف کننده می‌شود. بخشی از محصولات کشاورزی نیز از سایر نقاط جهان وارد شده و فرایند گمرکی را نیز طی می‌کنند. (در ایالات متحده، 30٪ محصولات به صورت بین المللی وارد می‌شود.)
زنجیره تامین محصولات کشاورزی بسته به کشور، منطقه و محصول غذایی کمی متفاوت است و می‌تواند ایستگاه‌های دیگری مانند کارخانه‌های ذخیره‌سازی و تاسیسات فرآوری ثانویه را در خود جای دهد.
بنابراین این فرآیند، گران، وقت گیر، ناپایدار، خطرناک است و می‌تواند نامنظم باشد، زیرا به بسیاری از عناصر پویا و به هم پیوسته وابسته است. بیایید آن را تحلیل کنیم.
گران بودن
هزینه‌های عمده زنجیره تامین محصولات کشاورزی در بخش‌های حمل و نقل، تهیه، فرآوری، بهره برداری، تبرید، ذخیره سازی و تلفات مواد غذایی است. برای اطمینان از اینکه جریان محصول به صورت سیال در این مراحل حرکت می‌کند، لجستیک یکی دیگر از هزینه‌های اصلی است زیرا هماهنگی مناسب در هر مرحله بین بازیگران مختلف در این زمینه ضروری است.
فاصله و زمان
بر اساس مطالعهای که توسط مرکز کشاورزی پایدار لئوپولد انجام شده است، کاهو در شیکاگو تقریباً 2000 مایل قبل از رسیدن به سوپرمارکت، سیب حدود 1500 مایل، هلو 1600 مایل و غیره طی می‌کند. بسته به محصول، انتقال از طریق سفرهای هوایی، کشتی یا کامیون صورت می‌گیرد (60٪ سفر با کشتی و 30٪ جاده) – و می‌تواند از روزها تا هفته‌ها قبل از رسیدن به قفسه سوپرمارکت طول بکشد. برای در نظر گرفتن چنین تاخیرهایی، گاهی اوقات محصول قبل از رسیدن برداشت می‌شود و پس از حمل و نقل برای رسیدن به آن گاز داده می‌شود (که بر طعم، کیفیت و ماندگاری تاثیر می‌گذارد).
مخاطرات
بحران آب و هوا و همه‌گیری کووید نشان داده‌اند که چگونه پیچیدگی‌های زنجیره تامین می‌تواند جریان کالاهای مهم را در مواقع بحران به دلیل اختلالات زیرساختی یا لجستیکی پیش‌بینی‌نشده در مسیر تهدید کند. از آنجایی که زنجیره تامین در ظاهر یک زنجیره است، زمانی که یک عنصر در هر مرحله از فرآیند تامین محصول جریان نداشته باشد، مانع از رسیدن کل محصول به مصرف کننده می‌شود. خطر دیگری که زنجیره تامین طولانی مدت محصولات کشاورزی ایجاد می‌کند، آلاینده‌های مواد غذایی است.
غیرقابل پیش بینی
از آنجایی که اجزای یک زنجیره تامین همگی به یکدیگر وابسته هستند، لحظه ای که اختلالی در یک جنبه ایجاد می‌شود، کل جریان کالا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به عنوان مثال، در طول بحران کووید، اختلال در تامین قطعات یدکی تجهیزات، بعضی از مواد شیمیایی جهت کود و همچنین اختلال در لجستیک سبب شد تا کشاورزان از آماده سازی و گسترش مزارع خود باز بمانند و در نتیجه تولید و توزیع تعدادی از محصولات غذایی تحت تاثیر قرار گرفت. کمبود نیروی کار نیز در چندین سال گذشته به طور مکرر زنجیره تامین محصولات کشاورزی را تحت تاثیر قرار داده است.
غیرقابل تداوم و ناپایدار
زنجیره تامین جهانی محصولات کشاورزی از منظر زیست محیطی نیز به دلیل تلفات مواد غذایی، حمل و نقل و تبرید، که به میزان قابل توجهی در انتشار گازهای گلخانه‌ای نقش دارد، مشکل ساز است. در واقع، کل فرایند تولید و توزیع غذا در حدود 30 درصد از کل انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان نقش دارد.
کشاورزی عمودی در محل و سایر روش‌های کشاورزی شهری می‌تواند بسیاری از فعالیت‌های زنجیره تامین را از طریق تولید محصولات در محل مصرف یا نزدیک به آن دور بزند، بنابراین امنیت غذایی و ایجاد سیستم‌های غذایی انعطاف‌پذیر را افزایش می‌دهد.
با استفاده از فناوری‌های کشاورزی مناسب برای کشاورزی عمودی در فضای سرپوشیده مانند کشاورزی با محیط کنترل‌شده ، محصولات را می‌توان در هر مکانی کشت کرد و نیاز به مراحلی مانند پردازش و توزیع را به حداقل رساند.
یکی از محبوب‌ترین فناوری‌هایی که در زمینه کشاورزی عمودی تجاری اجرا می‌شود، سیستم‌های کشاورزی هیدروپونیک است که اغلب در داخل انبارهای نزدیک شهر مورد استفاده قرار می‌گیرند. در حالی که چنین مدل‌هایی می‌توانند فعالیت‌های زنجیره تامین را کاهش دهند، و برخی از عناصر فرآیند را تسریع کنند، اما زنجیره تامین را به طور کامل حذف نمی کنند و همچنان بر چندین مرحله مانند حمل و نقل، پردازش و سایر مراحل متکی هستند.
برخی از شرکت‌ها که از سیستم ژئوپونیک استفاده می‌کنند، کشاورزی محلی را با رشد محصولات در مجاورت سوپرمارکت‌ها و رستوران‌ها به سطح بالاتری می‌برند و بنابراین زنجیره تامین را کاملاً دور می‌زنند. با نزدیک‌تر کردن مزرعه به مصرف‌کننده، محصول تازه‌تر، سالم‌تر و قابل اطمینان‌تر می‌شود.